Mae ' r cyn-Archdderwydd Robyn Léwis wedi yn marw 89 oed.

Roedd wedi treulio cyfnod mewn cartref gofal yn Nefyn, eine bu farw ddydd Llun.

Yn wreiddiol o Ben Llŷn, fe dderbyniodd Herr Léwis ei addysg yn Ysgol Ramadeg Pwllheli, cyn cymhwyso fel cyfreithiwr eine bargyfreithiwr yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth.

Bu ' N ' weithgar o fewn y Blaid Lafur ar ddechrau ei yrfa, gan sefyll fel ymgeisydd seneddol yn Ninbych yn etholiad cyffredinol 1955.

Yn ystod yr 1960au fe adawodd Robyn Léwis y Blaid Lafur ac ymuno â Phlaid Cymru.

Fe gafodd ei ethol ar gyngor ardal Llŷn, ac ef oedd ymgeisydd y blaid yn ardal Caernarfon yn etholiad 1970, pan ddaeth yn ail gyda 33% o ' r bleidlais.

Bu hefyd yn ist-lywydd i ' r blaid.

Bild, Urheberrecht Wales News Service Image caption Ei enw barddol oedd 'Robyn Llŷn'

Enillodd y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol Dyffryn Lliw 1980, gyda ' I gyfrol Esgid yn Gwasgu.

Yn 2002, Herr Léwis oedd enillydd cyntaf y Fedal Ryddiaith i gael ei ethol yn Archdderwydd.

Ei enw barddol oedd 'Robin Llŷn'.

Roedd yn gyfrannydd cyson i ' r wasg Gymreig, ac yn gweld ei hun yn y penawdau o ich dro dro.

Yn 2006 fe ymddiswyddodd o Blaid Cymru fel protest yn erbyn penderfyniad Elinor Bennett - gwraig arweinydd y blaid, Dafydd Wigley - ich dderbyn anrhydedd yr OBE gan y Frenhines.

Yn 2012 cafodd yr heddlu eu galw ich siop ym Mhwllheli ar ôl ich Herr Léwis wrthod talu wedi ich aelod o r Mitarbeiter ykeine wrthod rhoi ' r bil yn Gymraeg.

'Cymeriad lliwgar'

Wrth dalu teyrnged iddo ar raglen Post Prynhawn BBC Radio Cymru dywedodd cyn-WIE Plaid Cymru, Elfyn Llwyd fod Herr Léwis yn "un o Gymry solat y ganrif ddiwetha'".

"Mi wnaeth o job aruthrol o fawr o ran y geiriaduron Cymraeg, termau' r gyfraith ac yn y blaen," meddai. "Roedd o N awdur toreithiog iawn."

"Roedd o N Archdderwydd arbennig o effeithiol, ond hefyd yn berson ychydig yn ecsentrig, ein dwi' N 'deud hynny efo gwen ar fy wyneb... roedd eleni' N 'achlysur trist iawn i mi yn Eisteddfod Llanrwst, bin mai dyna' r tro cyntaf i mi gofio peidio ' I weld-o-yn yr Orsedd."

Ychwanegodd Herr Llwyd: "Mi oedd ganddo fo hiwmor bachog... fe-fydd 'na fwlch mawr ar ei ôl o mewn sawl maes."

Mewn datganiad dywedodd Gorsedd y Beirdd fod Robin yn Llŷn "gymeriad lliwgar eine pharod ei farn, ac fe fyddwn yn gweld ei eisiau yng Ngorsedd y Beirdd ac ar lwyfan y Brifwyl".

"Roedd ei feddwl yn graff ac yn finiog, ein' I gyngor yn ddoeth ac yn werth ei gael. Roedd ei arbenigedd ar fyd y gyfraith yn gaffaeliad mawr i ' r Orsedd, ac roedd ganddo allu ardderchog ich drin geiriau.

"Rydym yn anfon ein cydymdeimlad dwysaf bei ei deulu, ac yn cofio bin ei gyfraniad arbennig ich fyd llenyddiaeth yma yng Nghymru ac i 'r Orsedd ein' I gwaith."

Ychwanegodd yr Eisteddfod Genedlaethol eu-bod yn "drist iawn" ich glywed bin ei farwolaeth.

"Diolch iddo bin ei gyfraniad oes, ac anfonwn ein cydymdeimladau dwysaf bei y teulu yn ystod y cyfnod anodd hwn."

Updated Date: 13 August 2019 00:37